Overvaking syner at miljøgifta DDT ligg lenge i naturmiljøet

Fruktdyrking har vi holdt på med lenge i Vestland. Det er estimert at om lag 14 tonn DDT vart nytta i fruktdyrkinga i Hardanger. Sidan 1979 har konsentrasjonane av DDT i blåskjel vore overvaka i Sørfjorden og Hardangerfjorden. I 2021 vart det òg tatt inn referansestasjonar frå Sognefjorden. Foto: Toril Marie Mulen.

Ein ny rapport utarbeida av Havforskingsinstituttet viser framleis relativt høge konsentrasjonar av DDT i blåskjel i Sørfjorden, men det er ikkje fare for mattryggleiken.

Publisert 12.10.2022

"Vidundermiddelet" som førte til stor skade på fugl

Fruktdyrking har gått føre seg i indre Hardanger sidan 1300-talet. Skadegjerarar har nok alltid vore ei utfordring, men i 1939 vart DDT (diklor-difenyl-trikloretan) oppdaga som eit effektivt insektmiddel. Paul Muller fekk faktisk nobelprisen for denne oppfinninga i 1948.

Frå 1945 fram til 1970-talet var bruken av DDT på verdsbasis svært høg, kanskje opp til så mykje som 400 000 tonn årleg. Dessverre viste det seg at DDT gjekk inn i næringskjeda og forårsaka reproduksjonsproblem for blant anna store rovfugl, og rekrutteringa til bestandane svikta.

Denne oppdaginga gjorde at DDT vart forbode i ei rekke land frå 1970-talet, og internasjonalt gjennom Stockholmkonvensjonen i 2004.

DDT er biomagnifiserande, dvs. konsentrasjonen aukar frå eit næringsnivå til det neste, som når eit rovdyr et eit byttedyr. Dette gjekk hardt ut over toppredatorane i økosystema, som rovfugl. DDT førte til at eggeskala vart for tynne, dei knuste under ruging, og rekrutteringa svikta. Havørnpar med kongeørn i forgrunn. Foto: Tore Larsen.

Overvaking av DDT syner stor variasjon lokalt

I Hardanger har det vore estimert eit forbruk av 14 tonn DDT totalt. Nedbrytinga av DDT skjer sakte, og spesielt langsamt i eit så kaldt klima som i Noreg.

Sørfjorden og Hardangerfjorden har vore overvaka relativt tett sidan 1979 gjennom forskjellege statlege program. Overvakinga har vist at nivåa av DDT har variert mykje mellom stasjonar i Sørfjorden, men òg mellom år.

Samanlikning av DDT i blåskjel i Hardanger og i Sognefjorden

Statsforvaltaren i Vestland har ønskt å gjennomføre ei tettare kartlegging av DDT, og då særskilt langs Sørfjorden. Dette for å kunne finne ut kvar det er størst avrenning, men òg om avrenninga i dag er spesielt stor og om nivåa kryssar grenseverdiar i vassforskrifta frå god til dårleg tilstand for DDT.

I 2021 vart ei slik overvaking gjennomført av Havforskningsinstituttet på oppdrag frå oss. DDT vart undersøkt i blåskjel frå 28 lokalitetar i Sørfjorden, i tillegg til at blåskjel vart undersøkt på referansestasjonar i andre fruktdyrkingsområde i Hardangerfjorden (7) og Sognefjorden (7). Sjå kart til høgre.

Blåskjel filtrerer vatn for partiklar, og fangar såleis lett opp det som er tilgjengeleg av miljøgift som DDT. Ved å samle inn blåskjel og analysere dei, kan vi få eit godt bilete av miljøtilstanden. Foto: Torgeir Kårbø.

Høge nivå enkelte stader, men ingen fare for mattryggleiken

DDT-nivåa målt i denne undersøkinga varierte rundt det som er målt tidlegare. Dei høgaste verdiane vart målt i Sørfjorden (60,1 µg/kg våtvekt), med ein gjennomsnittskonsentrasjon på 13,1 µg/kg våtvekt. Dei høgaste verdiane blei målt ved Espe, Indre Aga og ved Trones.

I Hardangerfjorden utanfor Sørfjorden var gjennomsnittskonsentrasjonen 3,44 µg/kg våtvekt, og for Sognefjorden var den 3,06 µg/kg våtvekt. Nivåa er godt under miljøkvalitetsstandarden på 610 µg/kg våtvekt, noko som indikerer at nivåa ikkje er høge nok til å påverke økosystemet nemneverdig.

DDT ligg lenge i jorda og blir vaska ut gradvis i fjorden

Dei DDT-nivåa som er målt i blåskjela har heller inga betydning for mattryggleiken. Det er ikkje grunnlag for å konkludere med ei spesifikk kjelde ut frå desse resultata. Dei jamt forhøga nivåa tyder heller på at forureining som skuldast tidlegare DDT-bruk ligg bunde i jordsmonnet og blir transportert ut i fjorden ved avrenning.